Ώρες διδασκαλίας: 3 εβδομαδιαίως

Αντικείμενο και Περιγραφή μαθήματος

Αντικείμενο του μαθήματος είναι η παρουσίαση του επιστημονικού διαλόγου για τα ζητήματα της ανισότητας, της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, και η διερεύνηση βασικών διαστάσεων και πτυχών των φαινομένων αυτών σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Γίνεται κριτική παρουσίαση των βασικών-εναλλακτικών ορισμών των εννοιών της φτώχειας, της αποστέρησης και του κοινωνικού αποκλεισμού, και αναλύονται οι πολιτικές παρεμβάσεις (ή μη-παρεμβάσεις) στις οποίες οι αυτοί ορισμοί οδηγούν. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των εναλλακτικών αυτών των ορισμών αναζητούνται στις βασικές θεωρίες της κοινωνικής οργάνωσης και στο ιδιαίτερο νόημα που αποδίδει κάθε μία από αυτές στην έννοια της ισότητας-ανισότητας. Αναλύονται ζητήματα που αφορούν την μεθοδολογική και εμπειρική διερεύνηση των κοινωνικών αυτών προβλημάτων τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. Παράλληλα, με βάση τα διαθέσιμα ερευνητικά ευρήματα, παρουσιάζονται και σχολιάζονται τα βασικά χαρακτηριστικά και η διαχρονική τάση της ανισότητας, της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Τέλος αναλύονται οι επιδράσεις των πολιτικών αντιμετώπισής των φαινομένων αυτών, κυρίως στο πλαίσιο της κοινωνικής προστασίας, και διερευνάται η σύνδεση τους με το ευρύτερο μακροοικονομικό περιβάλλον.

Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην ανάλυση του όρου «Κοινωνικός Αποκλεισμός» που υιοθετήθηκε τις δύο προηγούμενες δεκαετίες από την Ευρωπαϊκή Ένωση, και κατά συνέπεια από όλα τα κράτη μέλη, ως καθοριστικό εργαλείο προσδιορισμού αλλά και αξιολόγησης των παρεμβάσεων στο χώρο της κοινωνικής πολιτικής. Ο όρος αυτός ήρθε να αντικαταστάσει ή/και να συμπληρώσει αυτόν της φτώχειας και της ανισότητας με προφανείς επιπτώσεις στην διαδικασία χάραξης και αξιολόγησης πολιτικών. Στο πλαίσιο του μαθήματος διερευνάται το ιδιαίτερο νόημα που προσδίδουν στον κοινωνικό αποκλεισμό συγκεκριμένα ευρωπαϊκά και εθνικά προγράμματα. Ιδιαιτέρως στεκόμαστε στην έμφαση που δίνεται στον αποκλεισμό από την αγορά εργασίας και διερευνούμε την έννοια της ενσωμάτωσης η οποία εμφανίζεται ως το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα μιας πολιτικής αντιμετώπισης του αποκλεισμού. Συζητείται επίσης η σημασία που αποκτά ο κοινωνικός αποκλεισμός, ως το βασικό εργαλείο προσδιορισμού των στόχων και παρεμβάσεων της κοινωνικής πολιτικής, σε σχέση με τις πιο παραδοσιακές έννοιες της φτώχεια (ή αποστέρησης) και της οικονομικής και κοινωνικής ανισότητας. Τέλος παρουσιάζονται και αναλύονται τα χαρακτηριστικά συγκεκριμένων κοινωνικά αποκλειόμενων ομάδων  του πληθυσμού, όπως αυτές έχουν προσδιοριστεί από συγκεκριμένα Κοινοτικά και Εθνικά προγράμματα και έρευνες, και συζητούνται διεξοδικά οι συγκεκριμένες πολιτικές καταπολέμησης του φαινομένου αυτού.

Περίγραμμα μαθήματος

• Προσδιορισμός της ανισότητας και της φτώχειας. Εναλλακτικοί ορισμοί και δείκτες μέτρησης. Προβλήματα και περιορισμού στην εμπειρικής διερεύνηση.
• Ο διάλογος για την παγκόσμια φτώχεια και την αποστέρηση. Πολιτικές αντιμετώπισης της παγκόσμιας φτώχειας. Ο ρόλος των διεθνών οργανισμών και των εθνικών κυβερνήσεων.
• Ανισότητα, φτώχεια και κοινωνική προστασία στην Ελλάδα και την ΕΕ. Βασικά χαρακτηριστικά και τάσεις
• Οικονομική μεγέθυνση, ανάπτυξη και φτώχεια.
• Βασικοί εννοιολογικοί προσδιορισμοί του κοινωνικού αποκλεισμού. Ο έννοια του κοινωνικού αποκλεισμού στο πλαίσιο των κυρίαρχων πολιτικών και των προγραμμάτων σε εθνικό και υπερεθνικό (ΕΕ) επίπεδο. Αποκλεισμός από την αγορά εργασίας.
• Αποκλεισμός και ενσωμάτωση.
• Μορφές και χαρακτηριστικά του κοινωνικού αποκλεισμού. Εμπειρικός προσδιορισμός του κοινωνικού αποκλεισμού. Ελληνική και ευρωπαϊκή εμπειρία.
• Πολιτικές-Προγράμματα καταπολέμησης της οικονομικής ανισότητας, της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού σε EE και Ελλάδα.
• Η επίδραση των σύγχρονων κοινωνικών και οικονομικών εξελίξεων στην ανισότητα , την φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Η επίδραση της οικονομικής κρίσης και των προγραμμάτων λιτότητας.

Σκοπός του Μαθήματος

Οι φοιτητές θα εξοικειωθούν με τον επιστημονικό διάλογο για τα θέματα της οικονομικής ανισότητας, της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμό. Θα κατανοήσουν τις βασικές θεωρητικές αφετηρίες των εναλλακτικών εννοιών και ορισμών καθώς και την επίδραση που ασκούν τόσο στην αποτύπωση και  ερμηνεία των φαινομένων αυτών όσο και στην επιλογή αλλά και αξιολόγηση των πολιτικών αντιμετώπισής των. Παράλληλα θα εξοικειωθούν με τα βασικά εργαλεία και μεθόδους εμπειρικής ανάλυσης των κρίσιμων αυτών ζητημάτων. Γνωρίζοντας τα βασικά χαρακτηριστικά και διαστάσεις της ανισότητας, της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού στην Ελλάδα αλλά και την ΕΕ θα είναι σε θέση να αξιολογήσουν την αποτελεσματικότητα των εναλλακτικών μέτρων και πολιτικών αντιμετώπισης των φαινομένων αυτών αλλά και τις επιδράσεις που έχουν σε αυτά οι αλλαγές στο ευρύτερο μακροοικονομικό περιβάλλον.

Αξιολόγηση

Μία γραπτή εξέταση στο τέλος του εξαμήνου (100%)

Mία προαιρετική εργασία (+20%)

Bιβλιογραφία

• Ανδριοπούλου, Ε. και Τσακλόγλου, Π., 2010, Δυναμική ανάλυση του φαινομένου της φτώχειας στην Ελλάδα. Παρατηρητήριο Οικονομικών και Κοινωνικών Εξελίξεων, Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ, Μελέτες 4, Αθήνα: ΙΝΕ-ΓΣΕΕ. http://www.ineobservatory.gr/sitefiles/files/meleti4.pdf
• Δαφέρμος, Γ., Θεοφιλάκου, Α., Μαυροδημητράκης, Χ. και Τσακλόγλου, Π., 2008, Η Φτώχεια στην Ελλάδα: Ομοιότητες και διαφορές χρησιμοποιώντας εναλλακτικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Παρατηρητήριο Οικονομικών και Κοινωνικών Εξελίξεων, Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ, Μελέτες 1, Αθήνα: ΙΝΕ-ΓΣΕΕ &UADPhilEcon. http://www.ineobservatory.gr/sitefiles/files/meleti1.pdf
• Δαφέρμος, Γ. και Παπαθεοδώρου, Χ. ,2010, Μακροοικονομικό περιβάλλον, ανισότητα και φτώχεια: Μια εμπειρική διερεύνηση για την επίδραση της οικονομικής μεγέθυνσης και της κοινωνικής προστασίας σε Ελλάδα και ΕΕ. Παρατηρητήριο Οικονομικών και Κοινωνικών Εξελίξεων, Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ, Μελέτες 3, Αθήνα: ΙΝΕ-ΓΣΕΕ http://www.ineobservatory.gr/sitefiles/files/meleti3.pdf
• Ίδρυμα Σάκη Καράγιωργα, 1998, Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισμός, (6ο Επιστημονικό Συνέδριο), Αθήνα: Εξάντας
• Κασιμάτη Κ. (επιμ.), 1998, Κοινωνικός Αποκλεισμός: Η Ελληνική Εμπειρία, Αθήνα: Gutenberg
• Καραντινός Δ., Μαράτου-Αλιμπράντη Λ. και Φρονίμου Ε. (επιμ.), 1996, Διαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισμού, (Τόμοι Α΄ και Β΄), Αθήνα: ΕΚΚΕ.
• Καυταντζόγλου Ι., 2006, Κοινωνικός αποκλεισμός: Εκτός, εντός και υπό: Θεωρητικές, ιστορικές και πολιτικές καταβολές μιας διφορούμενης έννοιας, Αθήνα: Σαββάλας.
• Οικονόμου Χ. και Φερώνας Α. (επιμ.) 2006, Οι εκτός των τειχών. Φτώχεια και Κοινωνικός Αποκλεισμός στις σύγχρονες κοινωνίες. Αθήνα: Διόνικος.
• Παπαθεοδώρου, Χ. Δαφέρμος, Γ., Danchev, S. & Μαρσέλλου, A., 2008, Οικονομική Ανισότητα και Φτώχεια στην Ελλάδα: Συγκριτική ανάλυση και διαχρονικές τάσεις. Παρατηρητήριο Οικονομικών και Κοινωνικών Εξελίξεων, Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ, Επιστημονικές Εκθέσεις 1, Αθήνα: ΙΝΕ-ΓΣΕΕ &UADPhilEcon. http://www.ineobservatory.gr/sitefiles/files/report1.pdf
• Παπαθεοδώρου, Χ. και Δαφέρμος, Γ., 2010, Δομή και τάσεις της οικονομικής ανισότητας και της φτώχειας στην Ελλάδα και την ΕΕ, 1995-2008. Παρατηρητήριο Οικονομικών και Κοινωνικών Εξελίξεων, Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ, Επιστημονικές Εκθέσεις, Αθήνα: ΙΝΕ-ΓΣΕΕ. http://www.ineobservatory.gr/sitefiles/files/report2.pdf
• Παπαθεοδώρου, Χ. και Δαφέρμος, Γ., 2010, Διαστάσεις της φτώχειας και της αποστέρησης των εργαζομένων στην Ελλάδα και την Αττική. Αθήνα: Επιστημονική Εταιρεία Κοινωνικής Πολιτικής. http://eekp.gr/wp-content/uploads/2013/09/poverty-work.pdf
• Παπαθεοδώρου, Χ., 2008, «Ο δημόσιος διάλογος για την φτώχεια στην Ελλάδα και η νομιμοποίηση των κυρίαρχων εθνικών και υπερεθνικών πολιτικών», στο M. Αγγελίδης, Δ. Σακκάς και Δ. Γράβαρης (επιμ.) Κοινωνική Θεωρία και Πολιτική Ευθύνη, Αθήνα: Gutenberg
• Πετμεζίδου-Τσουλουβή Μ. (1992): Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνική Πολιτική, Αθήνα: Εξάντας.
• Πετμεζίδου, Μ. και Παπαθεοδώρου, Χ. (επιμ.) (2004): Φτώχεια και Κοινωνικός Αποκλεισμός, Εξάντας, Αθήνα.
• Σεν, Α. (2004) Επανεξετάζοντας την Ανισότητα, Αθήνα: Καστανιώτης
• Schnapper, D. (2008), Η Κοινωνική Ενσωμάτωση. Μια σύγχρονη προσέγγιση. Αθήνα: Κριτική
• Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Εθνικά Σχέδιο Δράσης για την Κοινωνική Ενσωμάτωση, Αθήνα http://ec.europa.eu/employment_social/spsi/strategy_reports_en.htm
• Οικονόμου, Χ και Φερώνας, Α., 2006. Οι εκτός των τοιχών. Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός στις σύγχρονες κοινωνίες, Αθήνα, ΔΙΟΝΙΚΟΣ.

Ξενόγλωσση

• Alcock, P., 1993. Understanding Poverty. London: Macmillan
• Atkinson, A.B., 1998, Poverty in Europe, Oxford: Blackwell
• Atkinson, A.B. & Marlier, E., 2010, Income and Living conditions in Europe. Eurostat Statistical books, Luxembourg: Publications Office of the European Union. http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-31-10-555/EN/KS-31-10-555-EN.PDF
• European Commission, 2007, The social situation in the European Union 2005-2006 Luxembourg: European Communities. http://ec.europa.eu/employment_social/social_situation/docs/ssr2005_2006_en.pdf
• European Commission, 2007, Joint Report on Social Protection and Social Inclusion 2009. Luxembourg: European Communities. http://ec.europa.eu/employment_social/spsi/joint_reports_en.htm#2009
• Brown P. and Crompton R. (eds.), 1994, Economic Restructuring and Social Exclusion, London: ULC Press.
• Byrne D., 1999, Social Exclusion, Buckingham: Open University Press.
• Chossudovsky, M. 2003, The Globalization of Poverty and the New World Order. 2nd edition, Ontario: Global Outlook
• Gordon D. & Townsend P. (Eds.) 2000, Breadline Europe: The Measurement of Poverty, Bristol: Policy Press.
• Gough I. and Olofsson G., (eds.), 1999, Capitalism and Social Cohesion: Essays on Exclusion and Integration, New York:  St Martin’s Press
• Hills, J., Le Grand, J. and Piachaud, D., 2006, Understanding Social Exclusionn. Oxford: Oxford University Press
• Levitas, R., 1998, The Inclusive Society? Social Exclusion and New Labour, Basingstoke: Macmillan
• Lister, R., 2004. Poverty. Cambridge: Polity Press
• National Action Plans Against Poverty and Social Exclusion. http://ec.europa.eu/employment_social/spsi/strategy_reports_en.htm
• Townsend, P and Gordon, D. (eds), 2002, World Poverty: New Policies to Defeat an Old Enemy, Bristol: Policy Press.